Wat doet methylfenidaat en waarbij gebruik ik het?

Methylfenidaat is een geneesmiddel met een sterk, op de menselijke psyche gerichte, stimulerende werking. Het is een zogeheten psychostimulans. Het middel is die sinds de jaren zestig als geneesmiddel geregistreerd. Methylfenidaat is verkrijgbaar onder verschillende merknamen zoals Concerta van Janssen-Cilag, Equasym van UCB Pharma, Medikinet van EuroCept en Ritalin of Rilatine van Novartis.
De werking van het medicijn is gericht op het verbeteren van de aandacht en de stemming. Methylfenidaat wordt met name voorgeschreven door artsen bij de behandeling van ADHD en narcolepsie. Ook in de palliatieve zorg wordt het middel regelmatig toegepast.



ADHD bij volwassenen

Verschijnselen
Methylfenidaat wordt met name toegepast bij de behandeling van ADHD (‘Attention Deficit Hyperactivity Disorder). In goed Nederlands spreken we ook wel over aandacht tekort met hyperactiviteit. Kenmerkend voor mensen met ADHD is de moeilijkheid om de aandacht gedurende langere tijd vast te houden. ADHD-patiënten zijn daarnaast vaak erg actief, beweeglijk en impulsief.
ADHD komt met name voor bij kinderen. Bij volwassenen kan er ook sprake zijn van ADHD, echter met een lagere frequentie. Een deel van de kinderen met ADHD kan ook als volwassene last blijven houden van de klachten die kenmerkend zijn voor ADHD. Incidenteel kan het voorkomen dat ADHD bij volwassen wordt geconstateerd terwijl achteraf blijkt dat men als kind ook al ADHD had. Ook bij mensen met een stoornis in het autistische spectrum en bij verstandelijk gehandicapten kan sprake zijn van ADHD.
Behandeling
Voor de behandeling van ADHD-gerelateerde klachten wordt vaak gekozen voor gedragstherapie. Met behulp van een dergelijke therapie wordt getracht de patiënt op een acceptabele manier om te laten gaan met de klachten. Mocht gedragstherapie onvoldoende resultaat geven, kan er gekozen worden voor de behandeling met medicatie zoals methylfenidaat.
Methylfenidaat wordt veelal toegepast bij de behandeling van klinderen met ADHD. Het is een ondersteunend medicijn om de effecten van de gedragstherapie te vergroten. In tegenstelling tot de bekendheid van de werkzaamheid bij kinderen, is er vrij weinig bekend over de effectiviteit van het medicijn bij volwassenen. Door het ontbreken van voldoende onderzoeksgegevens bij volwassenen is het onzeker of methylfenidaat voldoende werkzaam is bij volwassenen met ADHD. Afgezien daarvan hebben volwassenen vaker te maken met bijwerkingen.
Desondanks wordt methylfenidaat incidenteel voorgeschreven voor de behandeling van volwassenen met ADHD. De behandeld arts zal hierbij goed kijken naar de voor- en nadelen van het gebruik aan de hand van het zogenaamde off-label-gebruik.
Effect
Door het ontbreken van voldoende onderzoeksresultaten is het moeilijk om aan te geven hoe methylfenidaat precies werkt bij de behandeling van ADHD bij volwassenen.
De werking van de gewone tabletten is wel bekend. Na inname van het medicijn, bijvoorbeeld Medikinet, Methylfenidaat of Ritalin, zal het na 1 tot 2 uur beginnen te werken. Deze werking houdt normaal gesproken 3 tot 6 uur aan. De tabletten en capsules met een verlengde afgifte, zoals Concerta, Equasym XL en Medikinet CR, kennen een langere werking. Voor tabletten is dit ongeveer 12 uur en voor capsules is dit 8 uur.

Narcolepsie

Verschijnselen
Narcolepsie is een stoornis waarbij het slaap- en waakritme ernstig verstoord is. In de meeste gevallen gaat dit gepaard met slaapaanvallen overdag. Kenmerkend is de onbedwingbare neiging om overdag in slaap te vallen. Dit is niet het gevolg van een gewone vermoeidheid of van een verhoogde activiteit, ook als er sprake is van voldoende nachtrust kan men zeer slaperig zijn waarbij ook spierverslapping optreedt. Naast deze symptomen is het niet ongebruikelijk dat de patiënt ook heftige emoties ervaart tijdens een slaapaanval zoals lachen of schrikken.
Behandeling
Bij de behandeling van narcolepsie wordt gebruik gemaakt van de opwekkende werking van methylfenidaat waardoor slaapaanvallen worden voorkomen.
Effect
Na inname van de voorgeschreven medicatie, bijvoorbeeld Medikinet, Methylfenidaat of Ritalin, zal het na 1 tot 2 uur beginnen te werken. Deze werking houdt normaal gesproken 3 tot 6 uur aan. De tabletten en capsules met een verlengde afgifte, zoals Concerta, Equasym XL en Medikinet CR, kennen een langere werking. Voor tabletten is dit ongeveer 12 uur en voor capsules is dit 8 uur.
Palliatieve zorg
Palliatieve zorg is de zorg die erop is gericht om de kwaliteit van leven in de laatste levensfase van een patiënt met een ongeneeslijke ziekte of levensbedreigende kwetsbaarheid te verbeteren. Dit kan bijvoorbeeld door het verlichten van pijn door middel van medicatie of het vroegtijdig signaleren van problemen en het behandelen van de klachten na een zorgvuldige en deskundige beoordeling.
Bij een patiënt met een ernstige ziekte en veel pijn, kan een arts sterke pijnstillers voorschrijven. Hierbij valt te denken aan pijnstillers als morfine, fentanyl of oxycodon. Afgezien van de pijnstillende werking zijn er vaak ook bijwerkingen zoals sufheid. In sommige gevallen kunnen die bijwerking de patiënt behoorlijk belemmeren in het dagelijkse functioneren. Bij een ernstige ziekte kan de patiënt ook last krijgen van neerslachtigheid en depressieve gevoelens.
Behandeling
Methylfenidaat wordt met name voorgeschreven aan patiënten die (te) veel hinder ondervinden van de bijwerkingen van de voorgeschreven medicatie zoals bijvoorbeeld morfine.
Door de opwekkende werking van methylfenidaat, wordt het ook voorgeschreven bij depressiviteit in de laatste levensfase. De arts kan daarbij kiezen om enkel methylfenidaat voor te schrijven, maar ook andere antidepressiva kunnen worden overwogen. Bij de keuze voor een behandeling met antidepressiva wordt in eerste instantie gekozen voor het gebruik van methylfenidaat naast de antidepressiva. Het gaat dan om een kuur van vier tot zes weken. Het duurt namelijk zo’n vier tot zes weken voor de antidepressiva echt werken. Methylfenidaat wordt dan gebruikt om die periode te overbruggen.

Methylfenidaat valt onder de groep van de stimulerende medicijnen. Door die stimulerende werking wordt de sufheid vermindert en ervaart de patient verlichting door een verbeterde stemming. Vaak treedt die verbetering al op binnen drie dagen.