De functie van neurotransmitters bij ADHD: als een kind problemen heeft op school, heeft hij mogelijk ADHD, maar het is ook mogelijk dat er sprake is van een leerstoornis. Niet alle symptomen die zorgen baren duiden op ADHD. Een stemmingsstoornis, angst of een vorm van onzekerheid is vaak een optie die niet direct mag worden uitgesloten. Soms is het raadzaam om verder te kijken naar de hele situatie. Zo kunnen spanningen in de thuissituatie al snel hun weerslag hebben op een (jong) kind en kan het lijken of ADHD, terwijl het feitelijk helemaal niet zo is. Kortom, laat die labeltjes nog even in de la liggen totdat er een duidelijke diagnose is gesteld.
Ouders en de diagnose van ADHD
Als ouder is het logisch om je zorgen te maken bij iets wat lijkt op een andersoortig gedrag. ADHD kan zelfs een onderdeel lijken te zijn van zo’n gemengd klinisch beeld. Voor een arts is het dan in sommige gevallen verleidelijk om medicatie voor te schrijven zoals methylfenidaat.
Dat kan soms helpen, maar in veel gevallen is een andere interventie nodig om hardnekkige educatieve, emotionele of familieproblemen aan te pakken. Pas weken of maanden nadat de behandeling is gestart, wordt het volledige klinische beeld duidelijk.
Methylfenidaat
Dat geneesmiddelen als methylfenidaat niet zomaar voorgeschreven moeten worden is logisch. Geen enkele ouder zal staan te springen om hun kind medicijnen te geven. Dat is logisch, als ouder heb je veel liever een gezond kind, dan een kind wat medicatie nodig zou moeten hebben. Toch kan veel van die aversie worden weggenomen als ouders van een kind met ADHD meer kennis hebben van ADHD. Het is namelijk het verhaal van neurotransmitters, de opmerkelijke verbindingen die de hersenfunctie regelen.
Neuronen en ADHD
Er zijn miljoenen cellen, of neuronen, dicht opeengepakt in verschillende hersengebieden. Elke regio is verantwoordelijk voor een bepaalde functie. Sommige regio’s interageren met onze buitenwereld en interpreteren visie, gehoor en andere zintuiglijke informatie die we krijgen aangereikt. Het zorgt ervoor dat we op een bepaalde manier reageren en ons gedragen. Andere hersengebieden werken samen met onze interne wereld – ons lichaam – om de functie van onze organen te reguleren.
Neurotransmitters
Om de verschillende regio’s hun werk te laten doen, moeten ze met elkaar verbonden zijn via een uitgebreid netwerk wat we gemakshalve de “bedrading” noemen. Vanzelfsprekend gaat het niet om echte bedrading, maar om neurale circuits die informatie van het ene hersengebied naar het andere transporteren.
Informatie wordt langs deze routes verzonden via de werking van neurotransmitters (wetenschappers hebben 50 soorten neurotransmitters geïdentificeerd, maar het werkelijke aantal bedraagt mogelijk zelfs 200). Elk neuron produceert kleine hoeveelheden van een specifieke neurotransmitter. Dit specifieke stofje wordt vrijgegeven in de microscopisch kleine ruimte tussen de neuronen (een synaps genoemd), waardoor de informatieoverdracht plaats vindt naar de volgende cel.
De sleutelfunctie
Hoe weet een specifieke neurotransmitter nou precies aan welk neuron hij zich moet hechten, als er zoveel andere neuronen in de buurt zijn? Elke neurotransmitter heeft een unieke moleculaire structuur – vergelijk het met een ‘sleutel’ als je wilt – die zich alleen kan hechten aan een neuron met de corresponderende receptorplaats of ‘sleutelgat’.
Wanneer de sleutel het neuron vindt dat het juiste slot draagt, bindt de neurotransmitter zich daar aan.
Neurotransmitter Deficiëntie in ADHD-hersenen
Wetenschappers hebben recent ontdekt dat tekortkomingen in specifieke neurotransmitters ten grondslag liggen aan veel voorkomende aandoeningen, waaronder angst, stemmingsstoornissen, agressiebeheersing en tal van obsessief-compulsieve stoornis(sen).
ADHD was de eerste aandoening die het gevolg was van een tekort aan een specifieke neurotransmitter – in dit geval noradrenaline – en de eerste aandoening die op medicijnen reageerde om deze onderliggende tekortkoming te corrigeren. Zoals alle neurotransmitters, wordt norepinephrine in de hersenen aangemaakt. De basisbouwsteen van elk noradrenaline-molecuul is dopa; dit kleine molecuul wordt omgezet in dopamine, dat op zijn beurt wordt omgezet in noradrenaline.
Een vierwegs partnerschap
ADHD lijkt een verminderde activiteit van neurotransmitter(s) te hebben in vier delen van de hersenen:
- Frontale cortex. Deze regio orkestreert het functioneren op hoog niveau: aandacht, organisatie en uitvoerende functie behouden. Een tekort aan norepinephrine in dit hersengebied kan onoplettendheid, organisatieproblemen en / of verminderd uitvoerend functioneren veroorzaken.
- Limbisch systeem. Deze regio, dieper gelegen in de hersenen, reguleert onze emoties. Een tekort in deze regio kan leiden tot rusteloosheid, onoplettendheid of emotionele vluchtigheid.
- Basale ganglia. Deze neurale circuits regelen de communicatie in de hersenen. Informatie uit alle hersengebieden komt via de basale ganglia binnen en wordt vervolgens doorgegeven aan de juiste plaatsen in de hersenen. Een tekort aan de basale ganglia kan ervoor zorgen dat informatie ‘kortsluit’, wat leidt tot onoplettendheid of impulsiviteit.
- Reticulair activeringssysteem. Dit is het belangrijkste relaissysteem onder de vele paden die de hersenen binnenkomen en verlaten. Een tekort aan de RAS kan onoplettendheid, impulsiviteit of hyperactiviteit veroorzaken.
Deze vier regio’s hebben een wisselwerking met elkaar. Een tekort in één regio kan een probleem veroorzaken in een of meer van de andere regio’s. ADHD kan het gevolg zijn van problemen in een of meer van deze regio’s.
Vallen en opstaan
We weten niet welk hersengebied de bron is van ADHD-symptomen bij volwassenen en kinderen. We kunnen ook niet zeggen of het probleem ligt bij een tekort aan noradrenaline zelf of bij de chemische bestanddelen ervan zoals dopa en dopamine. Artsen moeten dus vertrouwen op hun klinische ervaring om te bepalen welk medicijn voor welk kind het beste resultaat kan geven en in welke dosering.
Ook al weten we nu, na jarenlang onderzoek en ervaring met verschillende vormen van medicatie. Wel wat meer over ADHD, helemaal perfect is het zeker niet. De verwachting is wel dat het op den duur mogelijk zal zijn om een genuanceerde diagnose te stellen. Dit heeft als voordeel dat er veel gerichter ingegrepen kan worden door het toedienen van de juiste ADHD medicatie. Een kind kan op die manier sneller worden geholpen en er veel veel minder gegokt worden met medicatie in de hoop op een positief effect.
Wat doen ADHD-medicijnen
Eenvoudig gezegd verhogen ze het norepinefrine-niveau in de hersenen. (Stimulerende middelen werken door ervoor te zorgen dat de hersenen meer norepinefrine aanmaken; niet-stimulerende middelen door de snelheid waarmee norepinefrine wordt afgebroken te vertragen.) Zodra het niveau is waar het zou moeten zijn, functioneren de hersenen normaal en wordt het individu minder hyperactief, onoplettend en impulsief. Zodra het medicijn is uitgewerkt, daalt het niveau en keren de symptomen terug.