Wat passend onderwijs écht betekent voor de zorgleerling én de leerkracht

Kennis is kracht. Die zin is voor mij – als ouder, ervaringsdeskundige en ADHD-coach – inmiddels een persoonlijke lijfspreuk geworden. Vaak hoor je: Kennis is macht, maar dat voelt voor mij te negatief. Macht gaat over controle. Kracht gaat over het beste uit jezelf en anderen halen. En dát is precies wat goed onderwijs zou moeten doen.

Waarom Passend Onderwijs zo belangrijk is

In de basis is het simpel: elk kind heeft recht op goed onderwijs. Ook kinderen die extra zorg nodig hebben – de zogenaamde zorgleerlingen – verdienen een plek waar ze zich kunnen ontwikkelen, leren en ontdekken. Alleen leren zij vaak op een andere manier dan het huidige onderwijssysteem aanbiedt. Dat zorgt voor spanningen, zowel bij het kind als bij de leerkracht.

De realiteit in de klas: werkdruk en onbegrip

Leerkrachten geven steeds vaker aan dat de werkdruk te hoog is. Er zitten te veel zorgleerlingen in de klas en er is te weinig ondersteuning. Voor de invoering van speciaal onderwijs zaten deze kinderen ook in reguliere klassen. Ook toen waren de klassen groot. Maar hadden we het toen ook al over werkdruk?

Een belangrijk verschil nu: veel kinderen dragen tegenwoordig een label – ADHD, autisme, dyslexie – en daarmee lijkt ook de druk op de leraar toe te nemen. Een label alleen verhoogt al de verwachtingen en soms ook de frustratie.

“We hoeven geen diagnose, we willen weten wat het kind nodig heeft”

“We hebben geen diagnose meer nodig als school. We willen alleen weten wat het kind nodig heeft.”

Een mooie gedachte. Maar hoe kun je een kind écht goed ondersteunen als je niet weet wat ADHD of autisme inhoudt? Zonder kennis kun je moeilijk een goed handelingsplan maken. Dat is alsof een arts een behandeling voorschrijft zonder onderzoek te doen.

Zijn leerkrachten voldoende toegerust?

Uit een enquête van het CNV bleek dat maar liefst 80% van de leerkrachten zich niet of onvoldoende voorbereid voelt op Passend Onderwijs. Ze missen vooral kennis over wat bepaald gedrag bij zorgleerlingen veroorzaakt. De investering ging vooral naar handelingsgericht werken, niet naar kennisontwikkeling.

Zonder deze kennis kun je kinderen niet echt begrijpen – en dus ook niet goed begeleiden. Het gevolg? Een groeiende werkdruk en frustratie bij leerkrachten, en leerlingen die zich niet begrepen voelen.

De rol van conatieve kwaliteiten

Naar kennis over diagnoses is ook zelfkennis cruciaal. In een boek van Dr. Hallowell las ik over de theorie van Kathy Kolbe, die het belang van conatieve kwaliteiten beschrijft: de natuurlijke manier waarop iemand denkt, handelt en beslissingen neemt. Deze talenten zijn aangeboren en onafhankelijk van IQ.

Kinderen met ADHD, autisme of hoogbegaafdheid werken vaak vanuit andere denkpatronen. Zo zijn veel kinderen met ADHD visueel ingesteld. Ze denken in beelden, hebben veel fantasie en gebruiken andere logica dan toetsen als de CITO vragen. Daardoor presteren ze in de klas vaak onder hun niveau.

Onderzoek uit 2006 aan de Arizona State University toont aan dat de conatieve kwaliteiten van veel leerkrachten en zorgleerlingen lijnrecht tegenover elkaar staan. Geen wonder dat de communicatie moeizaam verloopt.

Minder strijd, meer begrip

Als leerkrachten inzicht krijgen in hun eigen én andermans conatieve talenten, kunnen ze beter omgaan met zorgleerlingen. Dat voorkomt machtsstrijd. Want een kind met hyperactiviteit 20 keer per dag vragen om stil te zitten, werkt averechts. Ze kunnen het simpelweg niet. En het kind voelt zich alleen maar afgewezen – op school én thuis.

Passend Onderwijs voelt voor leerlingen vaak niet passend

Ook vanuit het perspectief van de leerling is het systeem frustrerend. Ze botsen niet met hun eigen kunnen, maar met de beperkingen van het onderwijs. Veel van deze kinderen haken af. In Nederland zitten op dit moment ruim 18.000 kinderen thuis, terwijl ze wel leerplichtig zijn. Ze zijn niet minder slim, maar voelen zich onbegrepen. Ze kunnen niet laten zien wat ze wél kunnen.

Sommige jongeren raken hierdoor zelfs depressief of suïcidaal. De gevolgen zijn dus ernstig.

Samenwerken is de sleutel

Tijdens een studiedag over Passend Onderwijs viel mij iets op: ouders en leerkrachten staan vaak tegenover elkaar. Leerkrachten voelen zich niet gehoord, terwijl ouders zich niet serieus genomen voelen. We luisteren vaak om te reageren, niet om te begrijpen.

Maar als we onze krachten bundelen – de expertise van leerkrachten, de ervaringskennis van ouders, en de inzichten van coaches of specialisten – dan ontstaat er écht ruimte voor het kind.

Tot slot: luisteren, leren en samenwerken

Het onderwijs hoeft niet perfect te zijn. Maar we moeten blijven leren, signaleren en samenwerken. Alleen dan kunnen we het verschil maken voor zorgleerlingen. Niet óver hen praten, maar mét hen werken.

Want als je als leerkracht werkt vanuit je kracht, dan ben je niet zomaar een leraar – je bent een leerKRACHT.

Inspirerende stellingen om over na te denken:

• “Investeer meer in de relatie met zorgleerlingen dan alleen in leerstof.”
• “Een juf of meester heeft de kracht om een leven voor altijd te veranderen.”
• “Laat kinderen zich nooit een stoornis voelen. Laat ze zichzelf zijn.”
• “Creëer een veilige omgeving waarin fouten maken mag – voor elk kind.”

🔎 Meer weten over mij en mijn werk als ADHD-coach? Bezoek: www.empathieplus.nl
🧠 Lees ook: Wat is ADHD? | ADHD en medicatie

📌 Auteur: Joop Stroes – ADHD Coach
📚 Bron: Opvoedwijzer ADD en ADHD – Dr. E. Hallowell & P. Jensen

Lees ook:

• Zijn er speciale scholen voor kinderen met ADHD?
• Met de rug tegen de muur: Een moeder’s verhaal over Douwe en ADHD medicatie.